ძუძუმწოვარ ცხოველთა პარაზიტები და მათ მიერ გამოწვეული დაავადებანი პარამეტრები

[ზახარა]

ინფორმაცია მოპოვებულია სხვადასხვა წიგნებიდან რომლებიც საკმაოდ ძველია
განადგურებულია ყდები საიდანაც შეიძლებოდა ავტორების ამოკითხვა,
ამიტომ ზუსტ წყაროებს ვერ უთითებ.


ამ თემაში განხილულია საქართველოს ძუძუმწოვარ ცხოველთა უმთავრესი პარაზიტული ჭიები და მათ მიერ გამოწვეული დაავადებები, ანუ ჰელმინთოზები, რომლების დიდ ზიანს აყენებენ ცხოველებს , სახელდობრ, იწვევენ პროდუქტიულობის შემცირებას, ზრდაში ჩამორჩენას და სხვ. ამავე დროს, ზოგჯერ ხშირია ცხოველთა სიკვდილიანობის შემთხვევა. საქართველოს ძუძუმწოვარ ცხოველების ჰელმინთოფაუნაზე გამოკვლევები ჩაუტარებიათ : აკად. კ. სკრიაბინს, ა. პეტროვს, პ. ბურჯანაძეს, ა. ბლაჟინს, ტ. ბარათაშვილს, ვ. ჯიქიას, ი. კირშებლანტს, ს. გამცემლიძეს, თ.როდონაიას, ნ.კამალოვს, ბ. ყურაშვილს, ლ.ქოიავას, გ.მაცაბერიძეს, ი.ჭუბაბრიას და სხვ.
ზემოთაღნიშნულ ავტორების მიერ საქართველოს ძუძუმწოვარ ცხოველებში რეგისტრირებულია 249-ზე მეტი სახეობის ჰელმინთი. გარდა ჰელმინთებისა გარეულ ძუძუმწოვრებში რეგისტრირებულია ექტოპარაზიტები ფეხსახსრიანთა ტიპიდან (20 სახეობის იქსოდისებური ტკიპი, 8 სახეობის გამაზიდები). გარდა ამისა ტკიპები წარმოადგენენ მრავალი ინფექციური და ინვაზიური დაავადებების გამომწვევებების გადამტანებს.
ფეხსახსრიანებიდან, ძუძუმწოვრებში პარაზიტობებს ობობასნაირთა კლასის წარმომადგენელი-ლიგვატულა. სხვა ინვაზური დაავადებების გამომწვევებიდან გარეული ძუძუმწოვრებში (მღრნელებში)აღწერილია 28 სახეობის კოქციდია, კურდღელსა და მელიაში 2 სახეობა. ვირთაგვებსა და ძაღლებში რეგისტრირებულია ტოქსოპლაზმოზისა და ლეიშმანიოზის აღმძვრელები. ამრიგად, საქართველოს ტერიტორიაზე გარეულ ძუძუმწოვრებში გამოვლინებულია 313 სახეობის გარეგანი და შინაგანი პარაზიტი. აქ კი განხილულია მხოლოდ უმთავრესი ჰელმინთები და მათ მიერ გამოწვეული დაავადებანი.





ფასციოლოზი-fasciolosis

ფასციოლოზი სასოფლო-სამეურნეო და სანადირო-სარეწაო ცხოველთა მძიმე ჰელმინთური დაავადებაა, რომლის აღმძვრელებს წარმოადგენენ დიგენეზური ტრემატოდები ფასციოლას გვარიდან. ფასციოლას ორი სახეობაა ცნობილი: ღვიძლის (პეპელა) ორპირა და გიგანტური ორპირა. ამ ჰელმინთებს დეფინიტურ მასპინძლებს წარმოადგენენ შინაური და გარეული მცოხნელი ცხოველები და აგრეთვე ადამიანის სქესმწიფე ფორმა პარაზიტობს ღვიძლის სანაღვლე სადინარებში. შუამავალი მასპინძლებია წყლის მოლუსკების მრავალი სახეობა, სსრ კავშირში- მცირე ტბორულა-galba truncatula.
ღვიძლის ორპირას და გიგანტური ორპირას განვითარების ციკლი მსგავსია. არის განსხვავება მხოლოდ ცალკეული სტადიების ხანგრძლივობასა და შუამავალი მასპინძლების შედგენილობაში. სასოფლო-სამეურნეო ცხოველთა ფასციოლოზი უმთავრესად გავრცელებულია საქართველოს დასავლეთ, ტენიანი სუბტროპიკული ზონის რაიონებში (ხობი, ცხაკაია, ფოთი, ზუგდიდი და სხვა.) და აღმოსავლეთ საქართველოს იმ რაიონებში, სადაც სუბტროპიკულის მსგავსი კლიმატური პირობებია(ლაგოდეხი, ახმეტა.). სანადირო-სარეწაო ცხოველებიდან საქართველოში ფასციოლოზი აღწერილია ირმებში, შვლებში, გარეულ ღორში, კურდღელსა და ნუტრიაში. თუმცა გარეულ ცხოველებს შორის ფასციოლოზი ნაკლებადაა გავრცელებული, ვიდრე შინაურში. მაგრამ ფასციოლოზმა შეიძლება მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენოს ჩვენი ფაუნის ძვირფას წარმომადგენლებს. გარეულ და შინაურ ცხოველთა ფასციოლოზის გავრცელების კერები ერთმანეთს ემთხვევა. ადამიანის ფასციოლოზის ყველაზე მეტი შემთხვევა აღწერილია სსრ კავშირის სამხრეთ ნაწილში, კერძოდ, ამიერკავკასიის რესპუბლიკებში. საქართველოში, დღეისათვის ადამიანის ფასციოლოზის 100-ზე მეტი შემთხვევაა აღწერილი. ვინაიდან სასოფლო-სამეურნეო ცხოველები ფასციოლოზის ძირითადი დეფინიტური მასპინძლებია, ამიტომ ამ ცხოველების სქესმწიფე პარაზიტისაგან განთავისუფლება წარმოადგენს ერთ-ერთ რადიკალურ საშუალებას პროფილაქტიკისათვის, უნდა ჩატარდეს ფასციოლას კვერცხების მოსპობა, ფეკალის ბიოთერმული დამუშავებით: მოლუსკების წინააღმდეგ ბრძოლა ქიმიური, ფიზიკური, ბიოლოგიური მეთოდებით; მოლუსკების ბიოტოპების მოსპობა-დაჭაობებული ტერიტორიის ამოშრობით და სხვ.

[ზახარა]

დიკროცელიოზი-dicrocoeliosis

დიკროცელიოზი სასოფლო-სამეურნეო და სანადირო-სარეწაო ძუძუმწოვარ ცხოველთა ჰელმინთური დაავადებაა, რომლის აღმძვრელს წაროადგენს ტრემატოდა - დიკროცელიუმის გვარიდან. დიკროცელიუმის გვარში თოთხმეტი სახეობაა ცნობილი, რომელთაგან შინაურ და გარეულ ცხოველებს შორის ფართოდ გავრცელებულ სახეობას წარმოადგენს ლანცეტისებური ორპირა. ამ პარაზიტის დეფენიტური მასპინძლებია: წვრილფეხა და მსხვილფეხა რქოსანი პიტუტყვი, კამეჩი, ჯიხვი, არჩვი, ჯეირანი, შველი, ირემი, დათვი, კურდღელი, მელა, ძაღლი(იშვიათად), ზოგიერთი თაგვისებური მღრღნელი და ადამიანი. დიკროცელიუმის სქესმწიფე ფორმები პარაზიტობენ დეფინიტური მასპინძლების ღვიძლის სადინრებში. დიკროცელიუმის შუამავალ მასპინძლებს წარმოადგენენ ხმელეთის მოლუსკები, ხოლო დამატებით მასპინძლებს -ჭიანჭველები ფორმიკას გვარიდან. საქართველოს ტერიტორიაზე სასოფლო- სამეურნეო ცხოველებიდან დიკროცელიოზი აღნიშნულია ცხვრებში (80 -100%), თხებში, მსხვილფეხა რქოსან პირუტყვში, კამეჩში, ღორში. სანადირო-სარეწაო ცხოველებიდან საქართველოში დიკროცელიოზი აღნიშნულია : ირემში, შველში, გარეულ ღორში, დათვში, კურდღელსა და თაგვისებურ მღრღნელებიდან თოვლა მემინდვრიაში. გარეულ ცხოველებს შორის დიკროცელიოზი აღინიშნა შემდეგ რაონებში: ლაგოდეხის, თელავის, ახმეტის, დუშეთის, მცხეთის, ბორჯომის, ორჯონიკიძის, ცხაკაიას, ხობის, ლენტეხის და სხვ. საქართველოს მასალების მიხედვით გარეულ ძუძუმწოვრებში დიკროცელიუმის ვერტიკალური გავრცელების საზღვარი 2500 მეტრამდე აღწევს ზღვის დონიდან. კავკასიონის მკვიდრ ბინადრებში, ჯიხვებსა და არჩვებში დიკროცელიოზი ისევე როგორც ფასციოლოზი ჯერჯერობით არ შეგვხვედრია. საქართველოს ბარში დიკროცელიოზი გარეულ ძუძუმწოვრებს შორის საკმაოდ ხშირია. საქართველოში ადამიანის დიკროცელიოზის რამდენიმე შემთხვევაა აღწერილი. დიკროცელიოზის მკურნალობის საკითხი არ არის საკმარისად შესწავლილი. პროფილაკტიკის მიზნით მიმართავენ საძოვრის ტერიტორიაზე ხმელეთის მოლუსკების მოსპობას.