საქართველოში მობინადრე თევზები, სად და რა ჯიშის თევზები ბინადრობს პარამეტრები

[gocha-tita]

საქართველოს ტბებსა და მდინარეებში მობინადრე თევზები.
ტაფელა:
ღწერა. სხეული მაღალი, მოკლე, გვერდებიდან შეტყლეჟილი. კუდის ღერო შედარებით წვრილი. გვერდებზე უკანა ნაწილში გასდევს მწვანე-მოლურჯო სიგრძივი ზოლი. დინგზე უვითარდება ნახევარმთვარის ან სამკუთხედის ფორმის თეთრი ეპითელური ხორკლები, რის გამოც დას. საქართველოში ეძახიან თავშაქარას. დედლებს გამრავლების პერიოდში უვითარდებათ ქვირითის საყრელი მილი, რომელიც ზოგიერთ ეგზემპლარში აღემატება სხეულის სიგრძეს.

ზურგის ფარფლში დაუტოტავი სხივი 3, დატოტვილი 9-10; ანალურში დაუტოტავი სხივი 3, დატოტვილი 7-10, გვერდის ხაზში 2-9 ქერცლია. ხახის კბილები 5-5 ან 5-4, ლაყუჩის კბილაკები 10-13. მალები უროსტილით 33-35. შეფერილობა იცვლება სქესისა და ასაკის მიხედვით; გვერდები მოვერცხლისფროა, ზურგისა და ანალური ფარფლები წითელი, შავი ზოლით. ტოფობისას მამალს გვერდებზე და მუცელზე უჩნდება ცისარტყელოვანი შეფერილობა – წითლად, მწვანედ, იისფრად მოელვარე. სიგრძე 9,5 სმ-მდეა, წონა 5-10 გ-მდე.

გავრცელება. გვხვდება საქართველოს მდინარეებში: სუფსა, რიონი, ხობი, ჭურია, თიქორი, ენგური, კოდორი, ბზიფი, მტკვარი, ხრამი და სხვა. ტბებში: პალიასტომი, სკურჩია, ბებესირი, ჯანდარი, თბილისის წყალსაცავში და სხვა. სხვაგან ცნობილია; აზეირბაიჯანის წყლებში, ევროპაში – საფრანგეთიდან აღმოსავლეთით მდ. ნევის აუზამდე. არის მცირე აზიაში.

ბიოლოგია. ირჩევს მდინარის მცენარეულობით მდიდარ, მდორე ადგილებს, ტბისა და წყალსცავის თხელ, სანაპირო უბნებს. იკვებება ძირითადად წყლის მცენარეებით და წყალმცენარეებით, ნაწილობრივ ცხოველური ბენთოსით და პლანქტონით. მრავლდება სხვადასხვა ადგილებში სხვადასხვა დროს – თებერვლიდან აგვისტომდე; ტოფობს რამდენიმე ჯერად, ორსაგდულიანი მოლუსკის მანტიის ღრუში. ნაყოფიერება აღწევს 200- 400 ქვირითამდე. ქვირითი მოგრძოა, მისი სიგრძე მერყეობს 1.52 -2.42 მმ-მდე. სიგანე 1.06-1.82 მმ-დე.

[gocha-tita]

შავპირა ღორჯო. სხეული წაგრძელებულია, დაფარული საშუალო ზომის ქერცლით. შუბლი ოდნავ გამოზნექილი. ზედა ტუჩი ვიწროა. თხემი, კეფა, ყელი, ლაყუჩის სახურავები, ზურგი, მუცლის და მკერდის ფარფლის ღეროები დაფარულია ქერცლით. ზურგის 1-ლ ფარფლში აქვს მხოლოდ დაუტოტავი სხივი – 1, დატოტვილი – 12-17. მეორე ფარფლის ზედა კიდე მთელ სიგრძეზე დაახლოებით თანაბარი სიმაღლისაა; ანალურში დაუტოტავი სხივი 1, დატოტვილი 10-14. ქერცლთა გარდიგარდმო მწკრივი 45-57. საცურავი ბუშტი არა აქვთ. თვალქვეშა ნასვრეტები (გენიფორები) 6-7. სქესმწიფე მამალს კენტი ფარფლები შესამჩნევად ეზრდება. სხეული მოყავისფრო-რუხია, ან ღია წაბლისფერი, გვერდებზე მუქი წაბლისფერი ლაქებია; თავი სხეულთან შედარებით მუქია. ფარფლები მუქინაცრისფერია. ზურგის 1-ლი ფარფლის ბოლოზე დიდი მოგრძო შავი ლაქაა. მამლები ტოფობისას მთლიანად შავდებიან, მხოლოდ კენტი ფარფლების კიდეებზე რჩება თეთრი ზოლი. სიგრძე 25 სმ-მდეა, წონა 110 გ-მდე.

გავრცელება. ბინადრობს შავი ზღვის საქართველოს სანაპიროებთან ყველგან. შედის მდინარეებში, ტბებში და ხელოვნურ არხებში. გვხვდება მდინარეებში: ჭოროხი, სუფსა, რიონი, ხობი, ჭურია, თიქორი, ენგური, კოდორი; ტბებში: პალიასტომი, ნურიის. მოიპოვება აზოვ-შავი ზღვის ყველა სანაპიროში, მდინარეებში: დნესტრი, ბუგი, დნეპრი, დონი, დონეცი, აგრეთვე მარმარილოს ზღვაში.

ბიოლოგია. ზღვის სანაპიროს მომლაშო უბნის ფსკერული თევზია. ზამთრობით შედის უფრო ღრმა ადგილებში. იკვებება ლოკოკინებით, ჭიებით, კიბოსნაირებით, თევზებით და სხვ. მამალი ტოფობისას არ იკვებება, ხდება და მათი უმეტესობა იღუპება. სქესობრივად მწიფდება ორი წლის ასაკიდან. ტოფობს ზღვის სანაპირო ადგილებში. ქვირითს ყრის (მიწებებით) ქვის ქვედა ზედაპირზე, კლდის ნაპრალში, ჩაძირულ საგნებზე და სხვ. ერთ ბუდეში რამდენიმე დედალი ყრის ქვირითს. ბუდეს დარაჯობს მამალი. ტოფობისას ქვირითს ყრის ორჯერად. ნაყოფიერება აღწევს 200-6200 ქვირითამდე, რომელიც მოგრძო ფორმისაა.

სამეურნეო მნიშვნელობა. საქართველოს წყლებში რაოდენობის სიმცირის გამო სარეწაო მნიშვნელობა არა აქვს. სარეწაო ხასიათისაა მხოლოდ კასპიის, აზოვისა და შავ ზღვებში. 1933 წელს აზოვის ზღვაში მოპოვებული იყო 375 ათასი ცენტნერი ღორჯო და აქედან ეს სახეობა შეადგენდა 90%-ს. იჭერენ სპეციალური სათრეველა ბადით, სამკედლიანი ჩასადგმელი ბადით, ანკესღობურათი. იყენებენ ძირითადად კოსერვების სახით, ნაწილობრივ შებოლილს და ნედლს